Rodzaje części

System Wewnętrznej Rodziny (Internal Family Systems) rozróżnia 3 typy części naszej osobowości:

1. Wygnańcy – dziecięce, wrażliwe części naszej osobowości. Noszą w sobie zranienia (“ciężary”) i więzione przez te części, które chronią nas przed trudnymi emocjami.
2. Menedżerowie – te części osobowości, które w proaktywny sposób chronią nas przed uczuciem przytłoczenia trudnymi emocjami wygnańców. Ich celem jest kontrolowanie naszej psychiki i dbanie o stabilność systemu.
3. Strażacy – reaktywne części osobowości, które aktywują się w sposób impulsywny gdy trudne emocje wygnańców wydostaną się na powierzchnię (strażacy gaszą ”emocjonalne pożary”).

1. Wygnańcy

• To te części naszej osobowości, które (najczęściej w dzieciństwie) zostały w jakiś sposób zranione, a następnie “zamroziły się w czasie” w jakimś wspomnieniu, nosząc w sobie najróżniejsze ciężary emocjonalne. Dotarcie do nich i uwolnienie ich od tych ciężarów jest głównym celem Internal Family Systems, jednak czasami nie dzieje się to tak od razu. Aby móc się spotkać z wygnańcami, potrzebujemy pozwolenia menedżerów – tych części, które są odpowiedzialne za chronienie lub więzienie wygnańców w ciemnej piwnicy naszej podświadomości.
• Wielu z nas ma takich części naprawdę sporo, zupełnie o tym nie wiedząc. Jesteśmy wychowywani tak, aby negować nasze słabości i trudne uczucia. Dlatego też jesteśmy wrażliwi na traumę – gdy jakieś części nas cierpią, my je wypieramy, a co za tym idzie – one nie dość, że cierpią, to jeszcze są przez nas odrzucone i opuszczone. W ten sposób stają się wygnańcami.
• Aby tak się stało, nie jest potrzebna żadna “typowa”, duża trauma (taka jak bycie bitym przez rodziców, śmierć kogoś bliskiego czy gwałt). Czasami mogłoby się wydawać prozaiczne sytuacje (komentarz nauczyciela, pozostawienie nas na kilka godzin samemu przez rodziców) może być źródłem takiego zranienia, które później będzie na nas wpływało przez całe życie. Pomimo tego, że świadomie o tym nie pamiętamy, to cały czas na nas oddziaływuje – doświadczamy tego jako zmniejszonego poczucia własnej wartości, strachu przed porażką czy innych emocjonalnych blokad, które nie są zaburzeniami, ale jednak utrudniają nam życie w harmonii i poczuciu spełnienia.
• Ciężary to uczucia oraz myśli, które dana część nabyła w określonej sytuacji w przeszłości i które nosi ze sobą aż do dzisiaj. W większości przypadków trudno jest rozróżnić, czy dany ciężar jest emocją czy sposobem myślenia – najczęściej są to jednocześnie obie z tych rzeczy. Przykładowo, emocjonalny ciężar strachu wiąże się z przekonaniem “Nie jestem bezpieczny”, ciężar poczucia winy z przekonaniem “To jest moja wina”, a ciężar wstydu z przekonaniem “Coś jest ze mną nie tak”.
• Uwalnianie ciężarów jest jednym z najważniejszych elementów terapii IFS. Niemal zawsze w tym etapie ludzie doświadczają dużej ulgi – czują się, jakby zrzucili z siebie parę kilogramów… ciężaru. Gdy wygnaniec jest uwolniony od noszonych przez siebie ciężarów, menedżerowie przestają czuć potrzebę tak silnego ich chronienia lub trzymania w zamknięciu. Dlatego też uwalnianie ciężarów jest źródłem zmian jednocześnie na poziomie emocjonalnym, jak i na poziomie behawioralnym (zachowanie).
• Najczęściej występujące obciążenia wygnańców:
  • strach,
  • poczucie winy,
  • złość,
  • wstyd,
  • odpowiedzialność,
  • poczucie bezwartościowości,
  • brak nadziei,
  • samotność,
  • pustka,
  • smutek,
  • rozczarowanie
• Pozbywanie się ciężarów pozwala nam na uwalnianie w sobie najróżniejszych, charakterystycznych dla małych dzieci stanów i postaw, na przykład naturalnej spontaniczności, radości, kreatywności, itp.

2. Menedżerowie

• Wygnańcy robią wszystko, aby zostać zauważonym, dlatego ciągle będą przywoływać wspomnienia i emocje, przypominając nam o sobie – tak abyśmy zwrócili na nie uwagę i się nimi zaopiekowali. Czasami wręcz zalewają nas swoimi trudnymi emocjami i właśnie tego najbardziej boją się menedżerowie. Ich rolą jest dbanie o stabilność naszej psychiki i dlatego starają się robić wszystko, abyśmy mogli funkcjonować w rzeczywistości bez ciągłych dołków emocjonalnych. To części, które kierują naszym codziennym życiem.
• Głównym celem menedżerów jest więżenie wygnańców dla dobra ich samych i dla dobra całej naszej psychiki. Zapobiegają aktywacji tych części na najróżniejsze sposoby – ich ulubione narzędzia to między innymi fobie, obsesje, kompulsje, pasywność, emocjonalna obojętność, ataki paniki, stany depresyjne, hiperaktywność, koszmary.
• Do najbardziej powszechnych menedżerów należą:
  • Kontroler – część, która chce mieć kontrolę nad wszystkim, ponieważ uważa, że jakakolwiek niespodzianka wyzwoli emocje związane z jakimś zranieniem,
  • Perfekcjonista – gdy będzie perfekcyjny to nikt go nie odrzuci, a co za tym idzie – nie przywoła tak trudnych emocji odrzucenia,
  • Pasywny pesymista – unika kontaktów interpersonalnych poprzez wycofanie i bierność, tak aby nie być blisko innych ludzi (bliskość może wyzwolić wypierane, trudne emocje),
  • Opiekunka – dba o wszystkich naokoło tylko nie o siebie i stosuje tę strategię jako sposób na ucieczkę od własnych emocji.
• Bardzo ważnym odkryciem Schwartza, głównie w kontekście menedżerów, jest to, że dominujące zachowanie części nie jest jej esencją, ale raczej ekstremalną rolą, w którą została ona „wrzucona”. Czyli przykładowo – Wewnętrzny Krytyk wcale nie musi być krytykiem, jego rola może być zupełnie inna – może stać się motywatorem, gdy uda nam się z nim porozumieć i pokazać mu szkody, jakie wyrządza swoją krytyką.
• Zmiana zachodzi najczęściej wtedy, gdy w trakcie terapii IFS udaje nam się uwolnić wygnańców od swoich ciężarów emocjonalnych. Okazuje się wtedy, że menedżerowie nie mają już potrzeby chronić nas przed emocjami, które wcześniej nam zagrażały – ponieważ zostały one uleczone. W takim momencie menedżerowie najczęściej chętnie zmieniają swój sposób wpływania na nas, a my doświadczamy tego jako trwałą zmianę na głębokim poziomie.

3. Strażacy

• Zdarzają się sytuacje, w których menedżerowie nie radzą sobie z trzymaniem wygnańców w ryzach. Wtedy emocje nas zalewają i jest to pożar, który trzeba szybko ugasić. W takich chwilach na scenę naszego umysłu wkraczają strażacy, czyli części, które chcą uspokoić i ukoić trudne emocje.
• Strażacy mają ten sam cel co menedżerowie, ale inne role i strategie. Menedżerowie są proaktywni (zapobiegają wydostaniu się emocji na zewnątrz), a strażacy są reaktywni (działają, gdy szkoda już zostanie wyrządzona).
• To oni są odpowiedzialni za uzależnienia. Sięganie po różnego rodzaju używki to najłatwiejszy sposób na to, aby ugasić pożar. Do najbardziej powszechnych strażaków należą części, których strategią jest:
  • objadanie się,
  • jedzenie słodyczy,
  • palenie papierosów,
  • picie alkoholu,
  • zażywanie narkotyków,
  • oglądanie pornografii,
  • hazard,
  • robienie zakupów,
  • pracoholizm,
  • kompulsywne korzystanie z mediów społecznościowych.
• Co ciekawe, strażacy pojawiają się często również w trakcie samej terapii Systemu Wewnętrznej Rodziny. Gdy osoba przy pomocy terapeuty zaczyna docierać do trudnych emocji (nawiązuje kontakt z wygnańcem), czasami pojawia się wtedy strażak, który wywołuje psychofizyczne reakcje ciała, takie jak senność, zawroty głowy, rozproszenie – wszystko, co pomoże osobie uciec od spotkania z tym, co naprawdę ważne.